Rijtuigverlichting voor minder dan 2 €
Voor de verlichting van passagiersrijtuigen worden kant en klare strips verkocht, die zo tegen de binnenkant van het dak van rijtuigen kunnen worden geplakt. Maar ik het is leuker en veel goedkoper om die zelf te maken. Met de hier gebruikte onderdelen heb je voor minder dan 2 € een eenvoudige maar mooie rijtuigverlichting. Uitgangspunt is een digitale baan, maar hij werkt ook op analoge banen. (Bij analoge banen zal de verlichting natuurlijk wel de stand van de rijtrafo volgen; als een trein zachter wordt gestuurd (of gestopt) zal ook de verlichting dimmen (resp. uit gaan).
Als basis gebruik ik deze ledstrips van de Action. Maar je kunt natuurlijk ook andere strips met een vaste kleur (dus zonder afstandsbediening!) gebruiken.
Een handleiding in pdf voor het bouwen van de rijtuigverlichting, met extra tips en aandachtspunten, is op aanvraag zie de pagina Contact beschikbaar. Hieronder behandel ik alleen de hoofdlijnen.
En even een disclaimer vooraf: het gebruik van onderstaande informatie is geheel voor eigen risico!
Ik raad dringend aan, om bij afwijkingen van mijn onderstaande schema, de gebruikte onderdelen en/of het aantal leds altijd met een ruim hogere waarde voor de weerstanden te beginnen. Branden de leds te zwak (of helemaal niet), verlaag dan die weerstandswaarde in kleine stappen tot de juiste lichtsterkte bereikt is.
Het is ook verstandig om de verlichting eerst buiten een wagon te beproeven, of onderdelen niet te heet worden. Het is zonde als je rijtuigdak smelt!
Schema rijtuigverlichting
Het schema van de rijtuigverlichting is hiernaast in zwart getekend. Het grijze deel is de optionele toevoeging van een sluitverlichting (zie verder).
Onderaan is de aanvoer van de min of meer 'wisselspanning' (eigenlijk een variabele blokspanning) vanaf de wielen. Ik zet daar zelf altijd een schakelaar (S) tussen, om de wagonverlichting uit te kunnen schakelen. Anders blijft die branden, omdat een digitale baan in principe altijd onder spanning staat. Maar je kunt deze dus weglaten.
Omdat leds niet goed tegen wisselspanning kunnen, wordt de spanning die van de rails komt eerst door een bruggelijkrichter of brugcel B omgevormd tot een soort gelijkspanning. Elke brugcel is goed mist die minimaal 24V aankan.
Tussen de + en de - van de brugcel zetten we verder een elektrolytische condensator (kortweg elco) van minstens 220μF en 24V, maar liever 470μF en 35V als je die kwijt kunt; meer is beter. Door de brugcel wordt het voltage namelijk beduidend hoger dan de 16V die uit de centrale komt.
Een elco voorkomt het flikkeren van de verlichting bij een minder goed railcontact. Hij werkt als een soort buffer: er wordt tijdelijk energie in opgeslagen, die direct weer wordt afgegeven zodra het contact met de rails even minder goed is.
Let op: Zorg bij het monteren, dat de elco altijd wordt aangesloten met de + aan de pluskant van de brugcel, en met de - aan de minkant (zie bovenstaand schema). Een verkeerd aangesloten elco kan ontploffen en/of brand veroorzaken!
Het laatste onderdeel in het schema is een weerstand van 4,7kΩ (kilo-ohm). Deze is nodig, omdat de ledstrips ook niet tegen het voltage kunnen, dat uit de brugcel komt. De waarde van de weerstand hangt af van het aantal leds in het rijtuig, en hoe die geschakeld zijn (in serie of parallel). In mijn opzet met 2 series van 7 parallelle leds kom ik al experimenterend uit op de waarde van 4,7kΩ. Maar iets lager kan ook; dan branden de leds wat feller. Het maakt overigens niet uit, of de weerstand aan de plus- of de minkant van het schema zit; als deze maar in serie staat met de ledstrips.
Zoals uit de afbeelding al blijkt, soldeer ik de onderdelen op een klein stukje printplaat. Dat maakt het monteren in een rijtuig makkelijker. Vergeet daarbij niet, om de koperstrips op de print bij de pijltjes door te snijden vóór de brugcel wordt geplaatst. (De middelste strip wordt niet gebruikt). En let dus ook op de juiste polariteit van de elco; meestal is de minkant elco gemarkeerd. Om in het rijtuig kortsluiting te voorkomen, is het goed om een stukje isolatieband of gewoon plakband om de print te wikkelen.
Sluitverlichting
In het schema hierboven is met grijs een extra stukje elektronica ingetekend. Dit is optioneel; ik gebruik het alleen om sluitverlichting in het laatste rijtuig te maken: de twee rode ‘achterlichten’ van een trein.
Omdat rode leds van 3mm maar max. 1,8V kunnen hebben, is voor de sluitverlichting een extra weerstand van 10 kΩ nodig, bovenop de 4,7kΩ van de gewone rijtuigverlichting. De weerstanden van 4,7 en 10kΩ zijn daarom in serie gezet. Merk echter op, dat de voeding naar de rijtuigverlichting tussen beide weerstanden is aangesloten. De stroomkring naar de ledstrips gaat dus alleen door de weerstand van 4,7kΩ. Zou je deze ook bovenaan aansluiten, dan is de totale weerstand (14,7kΩ) veel te groot. De ledstrips zullen dan niet branden.
Bedrading naar de wielen
Sluit de voedingsdraden naar de print aan op de stroomafnemers op de wielen (links). Of maak die zelf, door een dun ongeïsoleerd koperdraadje een paar keer losjes om de assen te wikkelen (rechts). Op de foto is bij de S ook de schakelaar te zien om de verlichting uit te kunnen schakelen. Je kunt hiervoor prima de schuifschakelaar uit het batterijvak van de Action ledstrip gebruiken.
Montage van de ledstrips
Bij plastic daken is het verstandig om de binnenkant van de rijtuigkap eerst af te plakken met lichtdicht materiaal, bijvoorbeeld aluminium plakband.
Omdat de leds op de strips van de Action wat ver uit elkaar zitten, plak ik altijd twee strips verschoven naast elkaar. Zo komt er in iedere coupé van de trein minstens een ledje. De zelfklevende Action strips plakken trouwens slecht, dus gebruik je eigen alleslijm.
Let er ook op, dat je het aluminium afplakt met een plakbandje op plekken waar je hebt gesoldeerd. Anders kan er weer kortsluiting ontstaan via het metaal. Doe dat natuurlijk ook bij metalen rijtuigkappen.
Resultaat
Zet een paar poppetjes in de trein en sluit de kap voorzichtig, zodat er geen draadjes zichtbaar zijn door de ramen. Zo ziet het eindresultaat er dan uit op de baan: een mooi egaal verlicht rijtuig. Dat de ramen van het voorportaal links tussen de 2e en 1e klas zijn afgeplakt (daar zit het printje achter) valt totaal niet op.
