Nico ter Kuile & Zonen
Een foto van het gehele model van 65 x 10,5 cm. Links van het midden de toegangsdeur naar de achterliggende fabriek.
Korte geschiedenis
Kaart van alle fabrieken in Enschede in 1909. Bron: boek "Ter Kuile, een Enschedese familie en haar textielbedrijven 1780-2000" van Bastiaan Willink.
Op een kaart met alle fabrieken van Enschede uit 1909 zijn drie fabrieken 'Ter Kuile' aangegeven. Mijn model is de middelste: een kleine fabriek die staat aangegeven als 'bontweverij'* Nico ter Kuile.
Veel is er over dit fabriekje niet bekend. Het was - net als Ter Kuile Stroink - onderdeel van een groot bedrijf "Nico ter Kuile & Zonen", dat in 1894 werd opgericht door Nicolaas Herman ter Kuile. Nico woonde zelf naast de bontweverij, in een villa die we ook in model gebouwd hebben. Hij kon dus 'binnendoor' naar zijn fabriek, die trouwens ook een achteringang had aan de Hengelosestraat.
*) Met (dieren)bont heeft de naam niets te maken. Het ging om bont gekleurde stoffen.
In 1914 krijgt de dubbelhoge fabriekshal aan de kant van de Parkweg nog een extra voorbouw van 1 verdieping hoog. Bron: Stadsarchief Enschede, gedateerd 3 januari 1914.
Tot de Tweede Wereldoorlog gaat het goed met de fabriek.
Er moet herhaaldelijk worden uitgebreid en verbouwd. In 1914 krijgt de oude fabriekshal aan het Stationsplein een extra voorbouw van één verdieping in het dan uiterst moderne materiaal gewapend beton. Hier kunnen we al het rechter deel van het model herkennen. Het ontwerp is van de lokaal bekende architect Arend Beltman.
In 1950 wordt tegenover de fabriek het nieuwe station van Enschede geopend. Het oude station Staatsspoor verderop aan de Parkweg is in de oorlog zwaar beschadigd geraakt en niet meer te redden. De gemeente vindt een oud fabriekscomplex zo dicht op de nieuwe entree van de stad geen mooi visitekaartje. Daarom wordt in 1957 besloten, om zowel de Beltman vleugel als de oudere en rommelige fabriekshallen links daarvan samen te 'verstoppen' achter een nieuwe gevel met grote etalages. De karakteristieke neonletters op de dakrand verhuizen mee naar de nieuwe gevel.
De voorbouw van Beltman, vóór de modernisering van 1957. Bron niet meer bekend.
Na de oorlog en met de onafhankelijkheid van Indonesië - een belangrijk afzetgebied - keert het tij voor de textiel in Nederland. Ook Nico ter Kuile & Zonen overleeft de crisis niet. Na diverse fusies wordt de productie verhuisd naar Neede en blijft in Enschede alleen een handelsfirma over, die nog tot 1979 zal bestaan.
In 1964 koopt de gemeente Enschede de bontweverij en het complex aan de spoorlijn naar Duitsland op. En in oktober '67 begint de sloop aan het Stationsplein. Vanwege de feestdagen blijven de etalages aan het plein nog tijdelijk gespaard en ingericht. Maar in maart 1968 is de fabriek helemaal verdwenen. Alleen de begane grondvloer blijft bewaard en zal nog jaren dienen als ondergrond voor een parkeerterrein voor auto's voor de binnenstad.
Verantwoording:
Als we de juiste tijdsperiode (1970-1975) aanhouden, zou het model van Nico ter Kuile & Zn niet meer op de clubbaan mogen. Het gebouw is immers al in 1968 gesloopt. Ik kwam echter pas achter dit jaartal, toen het model al zo goed als klaar was. Oorspronkelijk was 1977 als sloopjaar gevonden. Maar daarbij blijkt het te gaan om alleen de laatste restanten van het complex, aan de Korte Hengelosestraat. Na de sloop van de fabriekshallen blijken sommige kantoren en magazijnen verder naar achteren nog in gebruik gebleven te zijn, als onderdeel van b.v. winkels.
Omdat een model leuker is dan een kaal vlak parkeerterrein met alleen puinverharding (de meest waarschijnlijke staat van het gebied in 1975) mag het toch gewoon blijven.
Model
Van de modernisering van de gevel in 1957 zijn geen tekeningen. Maar de maatvoering van het rechter deel is gemakkelijk af te leiden uit de tekening van Beltman uit 1914. De drie ramen per travee zijn gewoon vervangen door één groot etalageraam.
Het linker deel was veel moeilijker; er is maar één foto bekend van dit stuk van het gebouw; zie hieronder. Gelukkig was de totale maat wel bekend uit tekeningen van het Stationsplein. Dus uiteindelijk heb ik toch een redelijke inschatting van de maten voor het model kunnen maken.
Het model is weer een combinatie van Forex (voor de gevels en kolommen, eigen printwerk (voor de etalages en de belettering) en karton (voor de constructie).
Foto uit de beeldbank van de Historische Sociëteit Enschede - Lonneker uit het midden van de jaren '60.
Net als bij de villa van Nico ter Kuile op de hoek van de Korte Hengelosestraat bestaat ook het model van de fabriek alleen uit een gevel. Die is heel eenvoudig: 9 grote etalageramen met daartussen een roldeur (voor de inrit naar de achterliggende fabriek). Daarboven is alleen een gesloten gevelvlak van vermoedelijk betonplaten. Het enige bijzondere zijn de neon lichtreclames. Op basis van de foto's zijn de letters stuk voor stuk uitgetekend (in Sketchup), 3D-geprint en opgeplakt.
Om het model verder wat interessanter te maken heb ik veel werk gemaakt van de etalages. Zelfs de spots van de lichtlijnen aan het plafond zijn nagebouwd, van naaispelden. Ze werken dus niet echt. Dat is zonde van de moeite, voor een model op de achtergrond van de clubbaan.
De linker etalages zijn allemaal fantasie; van de originele foto's was - behalve de spots -weinig af te lezen. In de rechter etalage een rek met 14 rolletjes papieren 'stoffen'. Zie voor de rechter etalages de foto onderaan deze pagina.
Wel heb ik (natuurlijk) weer MobaLedLib verlichting in het plafond van de etalages gebouwd: 2 leds in elke rechter en 1 in elke linker etalage. Ze zijn geprogrammeerd als TL-verlichting: het licht gaat flikkerend aan, etalage na etalage.
Boven de roldeur hangt ook nog een lampje. En er gaat een zwaailicht aan als waarschuwing dat de poort vrijgemaakt moet worden voor naderend verkeer.
Video van de MobaLEdLib verlichting in het model. Nadat de etalages allemaal aan zijn, gaat ook de verlichting bij de poort aan (na ca. 18 seconden)
Op foto's van het gebouw is goed te zien, dat de nieuwe gevel met de etalages gewoon voor de oude fabriek langsgetrokken is; er steken allerlei rommelige bouwsels boven de dakrand uit. Ik heb deze daarom toch maar lastminute nagetekend in Photoshop, en als prints op de achtergrond gezet.
De etalages rechts zijn ook vooral eigen verzinsels. Maar b.v. de tekst TOSK(A?) en het bord in de rechter etalage, van sporthuis Melching en van Ulzen komen van originele foto's.